یکی از دوستان درخواست کردند که کارنامه¬ای از کارهای انجام شده پیرامون گویش لای¬زنگانی ارایه دهم. پیش از این بارها گفته¬ام که گستره¬ی گویش¬پژوهی بسیار زیاد است و دقتی فراتر از وصف می¬طلبد. لااقل به این دلیل که در این راه باید تا حدودی از تاریخ، ادبیات، علوم اجتماعی و تا حد زیادی از مسائل زبانشناسی و فرهنگ¬های قدیم و باستانی آگاه بود. به هر روی آن¬چه تا کنون ثبت و ضبط شده را می¬توان در دو دسته جای داد یکی مطالب چاپ شده که در این سایت فهرستی از آن¬ها ارایه شده است. این دسته از مطالب نسبت به مطالب گردآوری شده و چاپ نشده بس ناچیز است. نکته¬ی مهم درباره¬ی مطالب چاپ شده، دقت و جزئی نگری مباحث است.
اما دسته¬ی دوم مطالبی که گردآوری شده¬اند اما هنوز به چاپ نرسیده¬اند. گمان می¬کنم عجله در چاپ این مطالب کار اشتباهی است چون این مطالب دامنه¬دار هستند و نقطه¬ی پایان آن¬ها بسی دور و دست نیافتنJی است. جان مطلب این¬که برخی از مطالب گردآمده که با دقت و به صورتی کاملاً علمی نگارش یافته¬اند، شامل این موارد است:
۱-بیش از سه هزار واژه و اصطلاح.

تا جایی که من سراغ دارم قدیمی ترین منبعی که در آن از لای زنگان سخنی به میان آمده فارسنامه ی ناصری است که در حد یک بند، لای زنگان و روستاهای اطرافش را توصیف کرده است. دیگر منابع، کمتر از ده سال از تاریخ نوشته شدنشان می گذرد. در زیر  -به ترتیب تاریخِ کتابت- به کتاب ها و مقاله هایی اشاره می شود که به صورتی علمی به بررسی و تحلیل گویش و مواد و مصالح زبانِ این گویش پرداخته اند.

۱-سلامی، عبدالنبی، (۱۳۹۰)، گنجینه ی گویش شناسی فارس، دفتر ششم، تهران: نشر آثار.

۲-صیادکوه، اکبر، رنجبر، حسن، (۱۳۹۲)، «واژه ها و اصطلاحات کم کاربرد باغداری در لای زنگان فارس»، فصلنامه ی ادبیات و زبان های محلی ایران زمین، سال سوم، شماره ی دوم.

پس از یک سال زحمت و پیگیری بالاخره کتاب «اگر آفتاب بتابد» به چاپ رسید.

این کتاب که گزیده¬ای از دوبیتی¬های محلی محمدحسن باقری، حسن رنجبر و علیرضا باقری است اولین کتابی است که به طور مستقل به ادبیات و زبان مادری لایزنگانی پرداخته است. از نظر ظاهری این کتاب در قطع رقعی چاپ شده و ۲۰۸ صفحه دارد. از نظر محتوایی دارای دو پیش¬گفتار (مقدمه) است، یکی به قلم علیرضا باقری راجع به قالب دوبیتی و چند و چون آن است و دیگری به قلم حسن رنجبر که پیرامون مختصری از تاریخ و قدمت لایزنگان، نام لایزنگان، برخی ویژگی¬های زبانی است. در بخش اول کتاب –پس از مقدمه- سی دوبیتی از محمد حسن باقری آمده است. در بخش دوم، سی دوبیتی از حسن رنجبر و در بخش سوم سی دوبیتی از علیرضا باقری آمده است. چون تمام اشعار این کتاب به گویش لایزنگانی است،

بارها گفته ام که تاریخ این روستا در ابهام است و هرآنچه به ذهن می رسد گمان است و بس! با این همه هستند عده ای که دست بردار نیستند، مهمل بافی میکنند و یاوه میگویند. دوستی گفت درجایی خوانده ام که مردم این روستا از نظر نژادی به هخامنشیان منسوبند و آریایی هستند! زهی خیال خام! از کجا و بر اساس چه مدرکی به چنین نتیجه ای رسیده اند شگفت آور است. اگر مردم این روستا آریایی هستند پس دارابی ها و شیرازی ها و کرمانی ها و… کجایی هستند؟؟ این مطلب همین قدر مضحک و یاوه است که بگوییم مردم این روستا فارسی سخن میگویند!! از این گذشته مگر با چه روشی معاینه کرده اید که فهمیده اید آریایی هستند؟ شاید از ساکنین نخست فلات ایران بوده اند که پیش از آریایی ها در فلات ایران می زیسته اند! جالبتر اینکه برخی می گویند اهالی لایزنگان شاخه ای از آریایی ها هستند که در این نواحی ساکن شده اند! لابد تاریخ هم باید از این پس عوض شود و مثلاً بگوییم: هنگامی که آریایی ها به فلات ایران آمدند به چند شاخه تقسیم شدند مادها!، پارت ها!، پارس ها! و لایزنگانی ها! شاید هم لای زئنننننه ای ها!

همیشه دلم میخواست بدانم آریایی بودن و هخامنشی بودن چه امتیاز و ارزشی دارد که همه دوست دارند خودشان را به آنان منسوب کنند؟! خوب است که آدم هویت خودش را بداند و برایش ارزش قائل شود اما نه اینکه کار به نطفه پرستی های جاهلانه کشیده شود!

نتیجه اینکه با خیال پردازی و مهمل گویی چیزی درست نمی شود. شاید چند روزی یکی دو نفر اسم یک نفر را ببرند اما آیندگان به خودخواهی و جهل آن خواهند خندید.

دوستان حتماً نظر بدهید، موافق! مخالف! چیزی بگویید شاید راهگشایی شد.

اگر میخواهید سفری خوب داشته باشید بخوانید!

مقدمه:

منطقه ای که امروزه به نام «دشت گل» معروف شده است را مردم لایزنگان از قدیم تا کنون «گذارِ اَشکالی» goδâ:r-e eškâl-i و «سرحد» با تلفظ محلی «سَرَذ» sa:raδ می گویند. عمده ترین بخش گلهای دیم مردم لایزنگان در این منطقه واقع شده است. چند سالی است که به همت اهالی لایزنگان و دوستان دیگر جشنواره ی «گل و گلاب» در این روستا برگزار می شود. کسانی که قصد سفر به این منطقه را دارند لطف کنند به نکات زیر توجه کنند تا هم خودشان از این سفر لذت ببرند و خاطره ی خوشی در ذهنشان بماند و هم اهالی این روستا از مهمانان راضی باشند.

۱-متأسفانه کسانی که به تبلیغ و تشویق مردم برای بازدید از «دشت گل» فعالند این نکته را گوشزد نمی کنند که راه خاکی و خراب است.

یک: این روزها از نام «لای زنگان» چنین برداشت می کنند که معنای آن «دره ی فرزانگان» است حال آنکه این چیزی جز یک گمان دور از ذهن نیست و چنان که در برخی پژوهش های خود بیان نموده ام (برای مثال رجوع کنید به مطلب «سخنی پیرامون وجه تسمیه لایزنگان» در همین سایت) نام این روستا از واژه های دیگری برآمده. نیز از قواعد زبان، زبانشناسی و تاریخ، بسیار چیزها برمی آید که این یکی نیز یکی از آن هاست، آن هم دور از ذهن تر از آن دیگرها. کوتاهْ سخن، اینکه تمام این گفته ها و وَهمْ اندیشی ها چیزی جز سیاست ها و سوداهای تنی آزمند و خام پَرور نیست.

برخی از ساکنان و به ویژه سال خوردگان این روستا، اعتقاد دارند نام این روستا در قدیم «لُی زرو ـ loy-zaru» بوده است که به «لُی زنگو» تغییر یافته است (سلامی، ۱۳۹۰: ۴۴). احتمال دارد بر اساس فرایندهای واجی بعداً به صورت «لای زرو= lāy-zaru» و بعد به صورت لای زنگو=lāy-zangu تغییر تلفّظ داده باشد. برخی نیز اعتقاد دارند در اصل این واژه لُی سنگو loy-sangu یا لُی سنگون loy-sangun بوده است. از نظر فرایندهای واجی این تغییر قابل توجیه است؛ بدین گونه که پس از چند ابدال بدین صورت درآمده است.

زبان چیست؟
برای زبان تا کنون تعاریف زیاد و گسترده ای ارائه کرده اند. شاید در تعریفی ساده بتوان گفت زبان وسیله ای است قراردادی که برای ایجاد ارتباط و … در میان افراد یک جامعه مورد استفاده قرار می گیرد. «زبان یا در نشانه های صوتی یا در نشانه های نوشتاری تظاهر می کند. زبان اگر در نشانه های صوتی آشکار شود، زبان گفتاری و اگر در نشانه های نوشتاری (خطی) آشکار شود، زبان نوشتاری نامیده می شود. علاوه بر این ها، البته زبان اشارات و حرکات نیز وجود دارد، اما نه آن نشانه های صوتی واقعیت زبان است و نه این نشانه های خطی. بلکه زبان را طرح نظام واره یا دستگاه ارتباطی پیچیده ای با ساختمانی انتزاعی می توان فرض کرد که در آن دو تظاهر می کند و با نوعی رفتار اجتماعی همراه است؛ نتیجتاً زبان، پدیده ای پیچیده است و از آن رو تعریف منطقی آن بسیار دشوار است.